Txernobyl - Kuxkuxeroak

 

LAUGARREN ERREAKTOREA

Txernobil Ukraniaren iparraldean kokatuta dagoen hiri bat da, non egon ziren

planta nuklearrak. Zentral hartan energia nuklearrarekin lan egiten zuten. Energia

nuklearra energia mota bat da, protoiak eta neutroiak elkar egotean sortzen dena.

Hori, logikoa denez, oso arriskutsua izan ahal da huts egiten baduzu. 

Hori dela eta, 1986ko apirilaren 26an, errore bat izan zuten. Esperimentu bat

zeuden egiten, eta bat-batean… PUM!!! Zentral guztiak lehertu zuen, eta hiriarekin

batera, hango ekosistema hil egin zen. Hori pasatu eta gero, gertatutakoa

komunikatu zuten, eta egun batzuk barru, ikerketa egitera joan ziren. Ikerketetan

gauza ilegalak egin zituztela ikusi zutenez, bazekiten gertatu zena: 4. erreaktoreak

eztanda egin zuen, eta berarekin batera  beste guztia.

Geroago, hango flora zein fauna oso txarto amaitu zuten: mutazioak eta

sufrimendua gertaera famatuenak izan ziren animalien artean, baina landareria ez

zuen berdinatik pasatu: ia landare denak salbatu ziren, batzuk ezik.

Baina iraganean ez zen izan momentu txarrena, etorkizunean gauza gehiago

gertatu dira-eta. Adibidez, “la pata de elefante” munduko objekturik arriskutsuena

bihurtu da, oso erradioaktiboa delako. Animalia batzuk mutatuta ikusi dira: begi

distiratsuak, aurpegiaren erdi batekoak… “Baina denbora asko pasatu da eta orain

ondo egongo dira”, pentsatuko duzu... baina ez. Oraindik erradiazioa dago han, eta

animaliek txarto egoten jarraitzen dute.

Horrez gain, hau ez da munduko istripu nuklear bakarra. Mayak-en berdina gertatu

zen, non tanke bat gainberotu zen eta eztanda egin zuen. Hau 1957. urtean gertatu

zen, baina orain dela gutxi (2019an) Errusian misil nuklear batek esplotatu zen, eta

leku horren erradiazioa asko handitu zen. Istripu gehiago izan dira: Fukushiman,

Three Mile Island-en…

Gainera, hemen, Euskadin, Txernobyletik datozen umeak hartzen gaude, etxeak

emateko eta zaintzeko. Familia askok umeak hartzen daude udana, laguntzeko. 

Nire ustez, energia nuklearra arriskutsua da, eta horregatik energia

berriztagarriengatik aldatu behar ditugu. Erabilgarriak dira planta nuklearrak,

baina ez dute ez mundua errespetatzen ez zaintzen inor: elektrizitatea lortzea da

haien helburu nagusia, eta hori, nire ikuspegitik, aldatu behar da.

Rubik-en kuboa

Rubik-en kuboa zen eskolan erabiltzeko orrela umeak ikasten zuten objetu tridimentzionalak ulertzen. Urte batzuk ondoren kuboa jolas moduan erabiltzen hasi zen eta iribazteko kubo osoa egin behar zenuen.

Erño Rubik sortu zuen 1974. urtean eta zaltzen hasi ziren 1977. urtean. 

1982. urtean rubik kuboa pentsatzeko jolas bat zen eta lehenengo torneoa egin zen urte orretan Rubik's Cube World Championship.

Aurpegi bakoitza 3x3 dira eta 6 alde ditu bakoitza kolore bategas, zuria, urdina, gorria, berdea, oria eta laranga.

Max Park da munduko pertsonik arinen egin duen kuboa 5,9 segundutan.

   EUSKAL HERRIKO INAUTERIAK  

Euskal herrian ez dira beti inauteriak berdin ospatzen, lehen herri batzuetan ospatzen ziren egun batean eta beste hiri edo herri batean beste egun batean,gainera ospakizun

oso desberdinak daude.

Mundakako inauterietan Atorrak eta Laminak dira pertsonai nagusiak.Atorrak zuriz joaten dira, buran almoadazal, alkondara,  bi gona, prakak eta zapatilla zuria ere bai.Laminak alderantziz joaten dira, beltzez, soineko beltza, ilea artilez eginda dago.Atorrak goizean ateratzen dira eta abesten dute.Bideoa:

Atorrak

Ituren eta Zubietako inauteriko pertsonai nagusiak Zanpantzar eta Joaldun dira.Inauteri horretako jazkera hau da: Ttunturro bat, alkandora eta artilezko berokia,abarkak batzuk,petoa,ezkilak,zapia eta hisopo.Zapantzarrak edo joaldunak zubietatik iturenera doan tartea egiten dute. Bideoa: Joaldunak

Lantzeko inauteriako pertsonai nagusia Ziripot da.Lantzeko inauteriako jankera horretako jazkera hau da:Zaldi-buztana, blusa soltea, segalariaren kapela eta indigo margotutako aurpegia.Gauean kaleak pertsonaia hauek jantzitako bizilagunez betetzen dira:Miel Otxin,ziripot,Zaldiko...Bideoa: Lantzeko inauteriak+

Zalduondo inauteriko pertsonai nagusia Markitos da.Inauteri honek ez du normalean mozorrik izaten, baina tamaina naturaleko belarrez bateako panping groteskoa Markitos deitua mozorrotzen dute.Jaka beltza eta prakak grisak jantzita mozorrotzen dute.Igande goizean Markitos herrian buelta bat egitera eramaten dute. Bideoa: Zalduondo

Altsasuko inauteriko pertsonai nagusia momotxorroa da.Adarrak jantzita data jantzi ohi dira eta aurpegia zapiekin edo zaldizurdekin estaltzen dute.Olodez zikindutako alkandora zuria eta ardi larruak, praka urdinak, galtzerdi zuriak eta sandaliak ere jazten dituzte.Ehunka momotxorro atertzen dira frontoitik, aurretik bizirik edo hilda dagoen guztiaren une batean .

 JOKO OLINPIKOAK

Joko Olinpikoetara  munduko kirolari onenak joaten dira hara eta bere gustuko kirola egiten dute haien artean konpetitzeko.

Joko Olinpikoak deitzen dira lehen Olimpian, Grezian egiten zutelako. Lehen Olimpiadak 776 a.k. urtean egin zituzten Grecian. 

Greciatik ospatzen diren tokira joaten dira, antortxa suarekin eramaten dute errreleboak egiten eta horrela jakiten dugu Olimpiadak hasi direla.

Badaude ere Joko Paralimpikoak eta Gazteen Olimpiar jokoak jende gazteentzako. 

Bere logoak 5 borobil ditu eta kolore bakoitzak munduko kontinente bat sinbolizatzen du: Urdina Oceania, horia Asia, beltza Afrika, berdea Europa eta gorria Amerika.  

Udan 25 kirol daude: Atletismoa, Badmintona, saskibaloia, eskubaloia, Beisbola, Boxeoa, txirrindularitza, Igeriketa, igeriketa sonkronizatua, Waterpoloa, Esgrima, futbola, Gimnasia artistikoa eta ritmikoa, golf, hockey, judoa, karatea, remoa, rugbya, skateboarding, surfa, taekwondoa, tenisa, triatloia, Voleibola. neguko lehen Olimpiadak 1924an izan zen eta 8 kirol daude: Biatlon, Bobsleigh, Skeleton, Curling, Esquí Hockey izotzean, Luge, Patinajea. 

  parte hartzen dute onenak eta haien artean konpetitzen dute. Lau urtean behin egiten dituzte eta Suitzan COIn bilerak egiten dituzte jakiteko non egingo dituzten hurrengo Olimpiadak. 

Hurrengo urtean uztailaren 23an egingo dira abuztuaren 8raino. 

Irabazleek dominak irabazten dute eta ere dirua, adibidez: Urreak 160.000 euro lortzen du, zilarrak 147.000 euro eta brontzeak 49.000 euro. Gehien egiten den kirola eta tradizionala dena Atletismoa da. 

Niri asko gustatzen zait Joku Olimpikoak ikustea  eta joatea asko gustatuko litzaidake kirola  egitea oso inportantea da eta asko gustatzen zaidalako.

 EUSKAL HERRIKO INAUTERIAK

Euskal Herriko inauteriak modu berezian ospatzen dira. Hainbat egunetan ospatzen dituzte. Inauteri hauek Bizkaian, Gipuzkoan, Araban eta Nafarroan ospatzen dira, horrez gain tradizio ezberdinak egiten dituzte Euskal Herrian.

Inauteriak deitzen dira lehen antzinean haragia debekatuta zegoelako jatea aste santua baino 40 egun lehenago. Eta inauteriak aiegatzen zirenean mozorrotuta joaten ziren jaia ospatzeko. Ez ziren berdin ospatzen inauteriak. Lehen haragiarekin zegoen lotuta eta orain egiten dugu tradizio hori mantentzeko eta ondo pasatzeko.

Atorrak Mundakako kaleetik doaz (Bizkaian). Pertsonai nagusiak Atorrak dira eta gizonek parte hartzen dute. Mundakako atorrak Zuriz doaz denak eta buruan burko-zorro irekia eramaten dute. Bi gona daramate eta barruan erropa zuria dute hotza ez pasatzeko baina eramaten duten dena zuriz izan behar da ,zapatak ere bai. Atorrak kalez-kale doaz eta Mundakako historiari buruzko abestiak abesten dituzte.  Gitarrak, mandolinak, banjoak, akordeoiak, panderoak, biolinak eta era guztietako instrumentuak erabiltzen dituzte koro bat egiteko. Abesten dutenean zuzendari bat dago beraiei gidatzeko. BIDEOA

Joaldunak Ituren eta Zubietatik doaz (Nafarroa). Pertsonai nagusiak Joaldunak dira eta gizonek parte hartzen dute. Ttuntturoa edo txano konikoa, gutxi gorabehera metro erdiko altuera duena, kolorezko zintak dituena, lepoan zapi gorria, Ardi larru batek estalitako alkandora, Gerrikoa, Abarkak, "Gomazko Oinetakoak", galtzerdi zurien gainean sokekin lotuak. Giltzurrunetara atxikitako gerritik zintzilik dauden kobrezko bi kanpai handi (gutxi gorabehera hamar litroko edukiera) eta beste bi txiki, apaintzeko bizkarraren altueran. eta amaitzeko eskuineko eskuan zepa bat, zaldi-ilearekin egina. neguaren ostean natura "ESNATZEA"egiten dute kanpai batzuekin. Lehenik Iturengoek Latsaga auzoan egiten dute dantza kanpaiekin, Zubietan eta gero alderantziz. BIDEOA

Lantzeko inauteriak lantzen ospatzen dute (Nafarroan). pertsonai nagusiak Miel Otxin, Ziripot, Zaldiko, Arotzak, Txatxoak. Miel-Otxin erraldoia, hiru metro inguruko altuera duena, egurrezko gurutzea marko gisa hartuta, tonu desberdinetako blusa loreduna eta gerriko gorridunarekin loturiko praka zabalak jartzen dituzte. Aurpegiko maskara irribarretsua da, kono itxurako txano batez koroatua, Iturenen "tunturre" ren antzekoa, kolore biziko girlandak dituena. arpoz jantzita eta belarrez betea oso potoloa izan arte. Maskaratuta dago eta txapel zahar handi batekin estalita dago. Ia ezin da mugitu. Zaldiko Zaldi-buztan batez osatutako markoa darama. Zaldiaren trotea imitatzen du eta, gainera, blusa zabala, segalariaren txapela eta aurpegia indigoez margotzen ditu.

Markitos inauteriak Zalduondon egiten dituzte (Araban). markitos metro bateko panpin bat da. traje beltzez, gorbataz eta txapelaz doa jantzita. Aien tradizioa gurdi baten gainean eramaten dute kalez kale. Ondoren, zutoin batetik zinitzilikatu eta herriko bazkaria ospatzen da. Bazkariaren ostean, berriz ere kalez kale eramaten dute bukatu ondoren, Markitos lurrean utzi eta erre egiten da, haren inguruan dantza egiten den bitartean. BIDEOA

Momotxorroak Altsasun egiten dira (Nafarroan). pertsonai nagusia Mamotxorroak dira. Adarrak daukate eta aurpegiko oihal-zapiaren azpian edo zaldi ileen azpian odolaz zikindutako izara zuria, praka urdinak, galtzerdi zuriak eta abraka beltzak jantzita dituzte. Ardi larruan josita edo gerri inguruan ezkilak dituzte, zarata ateratzeko. Eskuetan sardea daramate. HAien ohitura da astearte arratsaldea iristen denean, Momorrotxoak herrira iristen dira eta bidean topatzen duten guztia probokatu eta zirikatu egiten dute egurrezko sardearekin. BIDEOA

Euskal Herriko Inauteriak

 EUSKAL HERRIKO INAUTERIAK

Euskal Herrian, munduko beste lekuetan bezala, inauteriak ospatzen dira. Baina inauteriak ez dira izan beti berdinak, modernizatu direlako. Antzinan, baserritarrak eta artzainak animaliez mozorrotzen ziren. Gaur egun karrozak, denetariko mozorroak, argiak, kantak… daude. Gainera, ez daude bi inauteri berdinak Euskal Herrian, lekuz-leku aldatzen direlako.

Atorrak Mundakan ospatzen dira, adibidez. Han Atorraz janzten dira: burukoaren azala, soinekoak eta bi gona zuriak daramatza. Zuzendariak, aldiz, kapela beltza eta praka beltzak ditu jantzita. Pertsona hauek herritik joaten dira portura ailegatzkeko. Gero, portuan, petril baten gainean igotzen dira eta abesti berriak zein zaharrak abesten dituzte.

Iturenen eta Zubietan Joaldunak berdinak izan arren, oso ezaguna da. Jendea joaldunez mozorrotzen da: Zubietan, ator zuria daramate. Iturenen, berriz, ardi larruzko txalekoa. Gerrian joareak lotzen dira ardi larruarekin. Galtzerdi urdinak eta larruzko edo gomazko abarkak dituzte oinetan, eta buruan “ttuntturro” izeneko txapela. Txapelaren puntan oilo baten lumak eta kolorezko ohialezko xingolak ipintzen dituzte. Urtarrileko azken astean herritik joaten dira, inauteriak baino lehenago, joalekin zarata egiten.

Lantzeko inauterietan Miel Otxin da pertsonai nagusia. Erraldoi honek txapela bat, painelu bat, estanpatu bat eta galtza urdinak ditu jantzita, eta gazte batek eramaten du. Gazteak dantzatzen du Miel Otxinekin, eta Ziripot deituriko beste pertsonai batek erraldoia bota behar du lurrera.

Markitosen epaiketa Zalduondon gertatzen da. Erraldoi honek praka zaharra, ator bat eta jertse batekin doa jantzita. Antzinan larruzko abarkak zituen ere, baina orain botak daramatza. Markitos herritik eramaten dute, eta gero epaitu egiten dute. Azkenik, sutan ipintzen dute.

Altsasun Momotxorro beldurgarriak ateratzen dira inauterietan. Pertsonai hauek zezenaren adarrak, latxaren larrua, joareak, atorra zuria odolarekin, praka urdinak, abarkak, galtzerdi zuriak daramatzate. Momotxorroak herriko plaza batera joaten dira, aurkitzen dutenaren guztia oldartzen. Gero, beste pertsonai batzuekin elkartu ondoren, plazara ailegatzen dira, non Momotxorroen dantza dantzatzen duten.

Badirudi Euskal Herriko inauteriak oso aberatsak direla, hainbat lekutan hainbat gauza ezberdinak egiten dira-eta!

ZUEK BAI ZUEK KUXKUXEROAK!

KRAMPUS

Gabonak urteko momentu alaienak zoriontsuenik dira: familiarekin egoten zara, kaleak kantuekin betetzen dira... hala ere, mundu erdirentzako, gabonetako simbolo

garrantzitsuenetariko bat Santa Claus da, baina ba al dakizu nor den Krampus?

Hasteko, Krampus Alpes folklorearen infernuko deabru bat

da. Adar luzeak eta beldurgarriak ditu, mihi luzea, iletsua eta

handia da, eta kateak ditu, umeak beldurtzeko eta bere

presentziaren berri izateko.

Hori dela eta, etxez etxe joaten da ume bihurriak

harrapatzeko eta infernura eramateko, gero jateko eta

zigortzeko. Hau dena abenduaren 5ean eta 6an gertatzen da,

Krampusnacht gauean. Batzutan St. Nicholasekin joaten da.

Hala ere, Santa Claus eta Krampus aurkako pertsonaiak dira:

batek opariak eta alaitasuna ekartzen ditu; eta besteak,

ordea, heriotza eta beldurra erakartzen ditu.