Eskutoideak

Eskutoideak  zelula epitelialak deskribatzeko formulak dira eta gure larruazalean kokatuta daude. 

Lehen pentsatzen zuten eskutoideak prisma forma zutela, geroago konturatu ziren forma irregularra zutela, baina oin antzekoekin.

2018ko udan Granadako (Andaluzia) unibertsitate batean aurkitu zituen matematikari talde batek.

Izena Luis Escudero matematikariagatik dator, baina eskutoideak agertu zirenean ingeles batzuek pentsatu zuten latinezko kakalardoengatik datorrela, hain zuzen, eskeltoa duen kakalardoa, eta ideia hori ere gaur egun onartuta dago. 

Nire ustez zientziaren aurkikuntzak oso interesgarriak eta onuragarriak dira.

Euskal Herriko Funikularrak

Gaur egun, Euskal herrian hainbat funikular ezagutzen dira, adibidez,

Artxandako funikularra, Lapurdikoa, Igeldokoa eta Larreinetakoa.

     

LARREINETAKO     FUNIKULARRA

Larreinetako funikularra 1926ko irailaren 26an sortu zen.

Bere ibilbidea Escontrillatik Larreinetara abitzen da, 17

minutuko iraupena du bidaiak, goitik behera. 

Larreinetatik, Bilboko ibaia, baserriak eta hondartza ikusi

daiteke. Funikular honek,  burdin, minerala garraiatzeko eta

meatzariak igotzeko balio zuen. Larreinetako funikularra zuria

eta urdina da, forma prisma bat da, eta lauki baten bezalakoa. 

Astelenetatik Larunbatera, 4:50tatik zabalduta dago eta

23:00etan ixten da, eta igandean 7:50-23:00ko ordutegia du.

Gora heltzen zarenean, Bilbo, baserriak, ibaia eta abar ikusi

ahal duzu.

Nire iritziz, abentura bat izango litzateke montatzea,

Nire gurasoak egon ziren funikular honetan eta bere

esperientzia kontatu zidaten, orain ni joan behar naiz.

ESKUTOIDEAK

 Larruko funikularra

Euskal Herrian 4 funikular daude. Orain Larrun funikularrari buruz hitz egingo dizuet. Frantzia eta Espainaren arteko mugan dago, Sara herrian. 1912. Urtean hasi zen funikularra sortzen. 1914. urtean Lehenengo Gerra Mundiala egon zen eta sare elektrikorik gabe geratu zen eta funikularra sortzeko lanak bertan bera utzi zituzten 1924. urtean. 1919tik 1924ra berriro hasi ziren funikularra sortzen eta 1924 urtarrilaren 7an istripu bat egon zen. Azkenik, 1996an martxan hasi zen.

Han bertan paisaia, zuhaitz, mendi eta itsaso ugari ikus daitezke eta, gainera, trena egurrezkoa da. Helmugara heltzen zarenean urrunetik Bayona, Las Landas, San Juan de Luz, Hendaya… Ponis ardiak, 15 zuhaitz motak eta abar ikusi ahal dituzue.

Herritik mendi puntaraino doa funikularra eta 35 minutu irauten du igotzeko bideak. aistekoak beste 35 minutu irauten ditu, guztiraz 1h eta 10 minutu. Trenean igotzeko, helduek 19,50 euro ordaindu behar dituzte joan-etorria, 4tik 12ra bitarteko umeek 12,50 euro eta txakurrek 5 euro. Gainera, hainbat ordu daude joateko 9:30, 10:00, 11:00, 12:00, 13:15, 15:15, 16:15 eta bueltatzeko 11:00, 12:00, 13:15, 14:15, 15:15, 17:15 eta 18:15.

Nik ez dut inoiz funikular batean bidaiatu, baina uzte dut niri asko gustatuko litzaidakeela eta oso ondo pasatuko nukeela, niri montatzea eta gauza berriak probatzea asko gustatzen zaidalako.

 Larreinetako funikularra

Euskal Herrian 4 funikular daude: Artxandako funikularra, Igeldoko funikularra eta Oinitzen funikularra.

Larreineta funikularra 1926. urtean sortu zen irailaren 24an eta Escontrillak inauguratu zuen.

Funikularra Trapagatik joaten da eta La Escontrilla eta Larraineta auzoak lotzen ditu.

bidaian mendiak eta herrialdeak ikusten dira.Trena oso zaharra eta oso txikia da.

Gaur egun funikularra Larreinetatik Zugaztira abiatzen da.

Funikularra beti dago piztuta.

Nik beldurra sentituko nuke zeren eta ez naiz inoiz sartu funikular batean eta kable batekinbakarrik zoaz 

lotuta eta horrek beldurra ematen dit zeren eta ez dago ezer lurrean.

 

IRAGANERA BUELTA

Hainbat funikular daude Euskal Herrian. Igeldokoa, Artxandakoa, Larreinetakoa eta Lapurdikoa dira funikular ezagunenak. 

Igeldoko funikularra 1912. urtean ireki zuen Maria Kristina erreginak eta gainera Euskal Herriko funikular zaharrena da.

Funikularra kasino-dorretxearekin lotzeko egin zuten, baina 1967an, kasinoa itxi zutenean, hotela eraiki zuten.

Menditik egiten du bidea jolas parkera heldu arte. Han disfrutatu, bista ederrak daudelako, Bidea ordu bat tardatzen zuen igotzen baina hainbat mekanismo aldatzen, gaur egun, 10 minututan egiten du.

Bista ederrak daude, handik hondartza ikus daitekelako baina hori ez da guztia ,Donostia ere ikus daiteke.

Funikularra hain zaharra denez, egurrez eginda dagoela eta han sartzean beste garai batean bidaiatzean zaudela badirudi.

Baina beste urte batzuen bezala Ondarretan hartzen da eta jolas-parkean amaitzen da bidai., Funikularra neguan ixten da, jolas-parkea ez delako neguan zabaltzen.

Bidaia egin eta gero normalena Igeldoko jolas-parkera joatea da.

Nire lehen inpresioamontatu nintzenean, beldurra izan  zen baina lasaitzen joan nintzen eta oso dibertigarria iruditu zitzaidan bidaia.

1983 Uholdeak

 1983ko uhoaldeak

Euskal Herritik uholde izugarria igaro zen 1983an, Uda triste batean.

Bilbo, Nerbio harana, Laudio eta Aiarako haranak izan ziren guztietan gainezka egin zutenak. 

Bilbo gainezka hasi zen bitartean, festak ospatzen ziren eta antzerkia egon zen, musika askorekin eta denak dantzatzen zueden.

Bilbon 503 metrora iritsi zen uholde hura.

Uholdea zela eta, itxita egon ziren; trenak, autobusak, lana (aldi baterakoa).

Guztira 39 pertsona hil ziren eta 8 desagertu ziren.

Uholdea zela eta, gobernuak 200.000 milioi pezeta ordaindu behar izan zituen kalteak konpontzeko, jendeak kexatu egin zen suntsitutako etxeegatik eta behin-behinean itxi ziren lanpostuak.

Ez nuke nahi izango 1983an jaiotzea suntsitzeagatik eta diru gutxiagatik, imajinatu urte hartako haurtxoak edo jaioberriak zein momentu txarrak izango liratekeen guztiak, janaririk, lanik edo garraiorik gabe.

Atapuerca

 ATAPUERCA

Atapuercako aztarnategia  Burgosen,(Gaztela-Leon)),  kokatuta dago. Giza aztarnarik zaharrenetako batzuk biltzen dituen aztarnategi arkeologiko eta paleontologikoen multzoa da. 1976an, Trinidad de Torres ikerlariak eta bere taldeak aurkikuntza garrantzitsua egin zuten Sima de los Huesos aztarnategian. Huasos Siman, ia hogei giza aztarna fosil aurkitu zituzten. Atapuercan azken milioika urteko hominidoen eboluzioa dugu Europan eta horregatik ospetsua da. 

Atapuercako mendilerroaren gordailuetan aztarna fosilak eta bost hominido espezie desberdinen presentziaren frogak aurkitu dira,  adibidez, Homo spapiens. (oraindik zehaztu gabe), (1.300.000 urte), Homo antecessor (850.000 urte), Homo preneanderthal (500.000 urte), Homo neanderthalensis (50.000 urte) eta Homo sapiens.

Atapuercako indusketen zuzendariak hauek dira: Juan Luis Arsuaga, José María Bermúdez de Castro eta Eudald Carbonell. Atapuerca bisitatu daiteke, 90 minutu iraunten du bisitak. Atapuerca UNESCOk  2000. urtean  “gizateriaren ondaretzat”onartu zuen.

Nire iritziz, aztarnen ikerketak, interesa handia ematen dit, eta 

oso garrantzitsua da horrelako gauzak jakitea, gure  aspaldiko izakiak zirelako.

 1983 uholdeak

1983ko abuztuaren 26an Bilbon uholde bat gertatu zen.

Momentu hartan Bilbon Aste Nagusia ospatzen ari zen eta Euskal Herriko zatirik handiena uraz beteta zegoen pila bat euria egin ostean. Horregatik, 34 hil eta 5 desagertu egon ziren.

Ondorioz, garraiobide publiko eta denda guztiak itxi ziren.

Euskal Herriko gobernuak esan zuen jendea etxe barruan geratu behar zela. Bakarrik irten ahal ziren lan egiten zutenak, suhiltzaileek, ertzaina…

Uholde ostean irtetzen utzi ziotenean jendeari denak laguntzen hasi ziren dana hobeto jartzeko.

 ATAPUERCA

Atapuerca Españan dago, Burgosen.

XIX. mende amaieran indusketa batean aurkitu zen kobazulo bat non orain dela milioika urte pertsonak bizi ziren. Bertan hezurrak topatu ziren. Horrengatik, Atapuerca oso ospetsua egin zen munduan eta batez ere zientzialarien artean.

2000. urtean UNESCOk esan zuen leku hori Patrimonio de la Humanidad bihurtuko dela eta horregatik publiko guztia sar daiteke  bertan dagoena ikusteko.

Atapuercaren aurkikuntza oso inportantea da zeren eta eman digu orin dela milioi urte gizakiak zelan bizi ziren jakiteko informazioa.

 ANTONÍN PANENKA

Antonín panenka futbolari-ohi bat da eta bohenmians taldekoa zen. 

 1948ko abenduaren 2an Preagaserren jaio zen eta bere taldean erdilaria zen.

Ospetsua da panenka sortzeagaitik. Partida batean penalti batean tiro berezia egin zuen eta horreri panenka izena jarri zion tiroari.Egin zuenetik gaur egunera arte famatua eta oso erabilia izan da.

Gure gizartean oso garrantzi asko izandu futbolaren mundua guztiz aldatzeagatik eta oso famatua bihurtu da.

1983ko Uholdeak

1983ko abuztuaren 26an uholde handiak eta larriak gertatu ziren Bilbon eta Euskadiko beste herri batzuetan, euriteen ondorioz.

Bilbo herri kaltuena izan zen uholedeen ondorioz baina ez bakarra. Bermeok, Laudiok, Getxok eta Eibarrrek, esaterako uholdeen kalteak jaso zituzten.

Garai horretan zehatz mehatz, Bilboko jaiak ospatzen ari ziren. Jende asko zegoen kaleetan eta inork ez zuen espero gertatutakoa.

Euriak itsagorarekin bat egin zuen era itsadarrak gainezka egin zuen uholde handia sortuz.

Uraren maila zenbait metro handitu zen. Alde zaharrean uholdeak 3 metroko altuera izan zuen. Boluetako eta Erriberako zubiak desagertu egin ziren. La Peña eta Peñascal auzoko eraikinak suntsituta zeuden eta ehunka denda, errepideak, trenbideak  … urpean gertatu ziren.

Uholdeek 39 hildako eta 8 desagertze eragin zituzten, galera ekonomikoak 200.000 milioi pezetan (1.200 milioi euro inguru, horietatik ia herena Bilbon).

Uholdeen ondoren, jendeak oso solidaria izan zen eta lagundu zien behartsuei garbiketa eta erreskate lanetan.

Gobernuak eta beste autonomia erkidego batzuk herriei elikagaiak, materialak eta dirua bidali zieten berreskuratzen laguntzeko.

Amak kontatu dit 7 urte zituela eta Bakion zegoela aitona-amonekin eta bere nebarekin. Urak errepideak estaltzen zituen. Amak gogoratu du aitona garajera joan zela autoa ateratzera eta asko kezkatu zirela, bainaetxera onik itzuli zela. Itsasoaren zarata eta herri osoan argirik ez

zegoela ere gogoratzen du. Egunsentian gauza asko suntsituta zeuden. Une beldurgarriak izan zirela esan dit.

Uste dut gertatutakoa beldurgarria izan zela jende askorentzat baina egoera horri esker ikusi ahal izan zen zein onak diren pertsonak beste batzuei laguntzen.

BILBOKO UHOLDEAK 1983

ANTONÍN PANENKA

Antonín panenka erretiratuta dagoen futbolari ospetsua da. Antonín 1948ko abenduaren 2an jaio zen Pragan, gaur egun 71 urte ditu. 1973tik 1982ra Txekoslovakiako taldean jolastu zuen. Antoninek erdilari gisa jokatu zuen. 

Ospetsua da penalti zoragarria egin duelako. 1976ko futboleko Eurokopako finalean penalti bikaina sartu zuelako. Antonin penaltia botatzera zihoanean, atezaina alde batera botatzen ari zela ikusi zuenez, aprobetxatu zuen oinetakoaren behatzarekin jo eta erdiraino jaurtitzeko. Antoninek penalti hori egin  ondoren, orain futbolari asko daude egiten eta ikasten.

Uste dut futbola hobea zela lehen, orain denak Messi eta holakoekin daude  eta  antzinako futbolari onak ahaztu direlako. Nire ustez futbola garrantzi pizka bat dauka, zeren eta futbolari oso onak eta garrantsitzuak egon ziren.

ATAPUERCA

Atapuerca Burgosen kokatzen den talde menditsua da eta Kantauri mendikateko mendilerroen eta Iberiar sistemaren artean hedatzen da. Atapuerca 1976an aurkitu zuten, indusketa bati esker. Indusketan zehar hominido espezieen aurkikuntza ugari egin dituzte, eta beste hainbat aurkikuntza ugari. Fosil ugari aurkitu dituzte, horien artean garrantzitsuenak: Homo sp, Homo antecessor, preneanderthal, Homo neanderthalensis eta Homo sapiens. Trinidad de Torres ikerlariari eta bere taldeari esker aurkitu zuten. 

2000. urtean UNESCOk Atapuerca "Balio Unibertsal Bikaineko" leku gisa berretsi zuen.

Interesgarria iruditzen zait Atapuerca, oso leku garrantzitsua iruditzen zait, zeren eta fosil ugari aurkitu dituzte. Ere, zeren eta fosil horiengaitik, horain ahal dugu ikusi nolakoa zinen antzinan.

AUSCHWITZ

 AUSCHWITZ

Auschwitz da Alemaniako konzentrazio kanpoa zen Mundu Gerran.

Alemanian dago, Oświecim  Naziek1940ko maiatzaren 20an eraikin zuten juduak hiltzeko.

Auschwitz barruan edozein tortura zeuden juduentzat.

Hitlerrek errua bota zien juduei gertatzen ari ziren gauza txar guztiengatik: ekonomia txarragatik, kontaminazioagatik…

Nik ez dakit zer zeukan Hitler juduen kontra hori egiteko, baina juduak pertsonak dira eta horrelako gauzak egitea juduei txarto dago danok gara berdinak ez du inporta religioa.

Antoñin Panenka futbol jokalaria zen, orain Bohemians Praha taldeko presidentea da. 1948ko abenduaren 2an jaio zen Pragan. Bohemians 1905, SK Rapid Viena, ST. Pölten, SK Slovan Wien, ASV Hohenau, Kleinwiesendor, taldetan jokatu du. Erdilaria zen etaospetsua da panenka asmatu zuelako. 1976 Eurokopako finalean penalti bat sartzea lortu zuen. Bere teknika ospetsua horrela da: oina sartzen duzu baloiaren azpitik eta baselina modu bat ateratzen zaizu, diruditzen da ez dela zaia baina oso ona izan behar zara egiteko. Beste futbolari batzuk saiatzea eragin du bere teknikak. Nire iritziz futbola garrantzitsua da entretenitzen duelako eta futbolariek teknikak oso politak direlako. Baina ekonomikoki, dirua pobreei eman ahal diote zeren eta asko kobratzen dute eta ez dute dena behar. Eurokopako finalaren laburpena: https://youtu.be/ROG4-QPIDgo