2020(e)ko abenduaren 18(a), ostirala
Isabel Zendal
2020(e)ko abenduaren 13(a), igandea
Doping
Supersubtanzia indartsua
“Dopina” kirolariaren errendimendu fisikoa handitzeko erabiltzen diren substantziak dira. Doping “dop” hitzatik dator eta artikulu batzuek esaten dute Afrikako kafir tribuak edari alkoholdun primitibo bat erabiltzen zuela erlijio ekitaldietan estimulante bezala.
Dopinaren barruan badira indarrak izaten laguntzen duten subtanzia kimikoak hala nola: propranolola, pemolina, anfetaminak, esteroideak edo testosterona.
Kiroletan debekatuta dago dopinak, iruzurtzat hartzen da, indar moduko bat ematen duelako eta ospetsu asko erabili dituzte subtantzia hauek, adibidez: Lance Armstrong txirrindulari amerikarra, Maria Xarapova ,rrusiako tenislaria, Alberto Contador Espainiako txirrindularia, Maradona (Diego Armando) Argentinako futbolaria, Marion Jones, Amerikako atleta, Andre Agassi, tenis jokalari estatubatuarra eta Ben Johnson, Kanadako atleta.
Ez nago dopinarekin ados. Nire ustez erabiltzen duen jendeàk ez du sinesten bere indarrean.
2020(e)ko abenduaren 9(a), asteazkena
Isabel Zendal
Isabel Zendal Gómez Koruñean 1771ko otsailaren 26a jaio zen eta XIX mendean, Puebla de los Angelesen , Espainia Berrian, hil zen.
Isabek Zendal baztangaren gaixotasuna sendatzen lagundu zuen erizaina izan zen txertoa umeen barruan eramaten.
Nazioarteko misioan dagoen lehen erizaintzat hartzen da.
Karitateko Umezurztegiko umezurtz etxean egin zuen lan ,erizaina eta errektorea zen eta horrela esperentzia asko hartu zuen umeekin.
Francisco Javier Balmisen Txertoaren Errege Espedizio Filantropikoan parte hartu zuen. 1803ko azaroaren 30ean, txertoa Ameriketara eraman zuen espedizioa María Pita korbetan, Francisco Javier Balmis buru zela eta Carlos IV.a erregeak finantzatua zuen eta 37 lagunekin abiatu zen Coruñako portutik.
Espedizioa oso inportantea izan zen. Bederatzi urtez nabigatu zuten beste pertsona batzuk immunizatzeko. Historian txertaketa unibertsalaren lehen kanpaina izan daitekeena. Isabelen oso garrantzitsua izan zen espedizioan. Bera gabe ezin izango zen espedizioa egin. Bera haurrak tratatzeko aditu bakarra izan zen.
Bi mendeetan zehar Isabel Zendal ahaztua izan da, baina azken urteotan ezaguna izaten ari da. Antzinean, gizon medikuei emakume erizaineei baino garrantzi handia ematen zitzaien eta haiek meritua eramaten zuten.
Gaur egun, monumento bat eta kale bat dauzka Coruñan. Horrez gain pelikua bat egin da berari buruz “22 Angeles”. Liburi batzuk, komiki bat eta egunkariaren artikuluak argitaratu dira.
Nire ustez Isabel Zendal munduko heroi sanitario eta fantastikoa izan zen besteei languntzen ziotelako ezer jaso gabe eta konturatu naiz oso gogorra eta zaila zela jendeak emakumeen lana baloratzea garai hartan.
2020(e)ko azaroaren 30(a), astelehena
Eskutoideak
Eskutoideak zelula epitelialak deskribatzeko formulak dira eta gure larruazalean kokatuta daude.
Lehen pentsatzen zuten eskutoideak prisma forma zutela, geroago konturatu ziren forma irregularra zutela, baina oin antzekoekin.
2018ko udan Granadako (Andaluzia) unibertsitate batean aurkitu zituen matematikari talde batek.
Izena Luis Escudero matematikariagatik dator, baina eskutoideak agertu zirenean ingeles batzuek pentsatu zuten latinezko kakalardoengatik datorrela, hain zuzen, eskeltoa duen kakalardoa, eta ideia hori ere gaur egun onartuta dago.
Nire ustez zientziaren aurkikuntzak oso interesgarriak eta onuragarriak dira.
2020(e)ko azaroaren 29(a), igandea
Euskal Herriko Funikularrak
Gaur egun, Euskal herrian hainbat funikular ezagutzen dira, adibidez,
Artxandako funikularra, Lapurdikoa, Igeldokoa eta Larreinetakoa.
LARREINETAKO FUNIKULARRA
Larreinetako funikularra 1926ko irailaren 26an sortu zen.
Bere ibilbidea Escontrillatik Larreinetara abitzen da, 17
minutuko iraupena du bidaiak, goitik behera.
Larreinetatik, Bilboko ibaia, baserriak eta hondartza ikusi
daiteke. Funikular honek, burdin, minerala garraiatzeko eta
meatzariak igotzeko balio zuen. Larreinetako funikularra zuria
eta urdina da, forma prisma bat da, eta lauki baten bezalakoa.
Astelenetatik Larunbatera, 4:50tatik zabalduta dago eta
23:00etan ixten da, eta igandean 7:50-23:00ko ordutegia du.
Gora heltzen zarenean, Bilbo, baserriak, ibaia eta abar ikusi
ahal duzu.
Nire iritziz, abentura bat izango litzateke montatzea,
Nire gurasoak egon ziren funikular honetan eta bere
esperientzia kontatu zidaten, orain ni joan behar naiz.
Larruko funikularra
Euskal Herrian 4 funikular daude. Orain Larrun funikularrari buruz hitz egingo dizuet. Frantzia eta Espainaren arteko mugan dago, Sara herrian. 1912. Urtean hasi zen funikularra sortzen. 1914. urtean Lehenengo Gerra Mundiala egon zen eta sare elektrikorik gabe geratu zen eta funikularra sortzeko lanak bertan bera utzi zituzten 1924. urtean. 1919tik 1924ra berriro hasi ziren funikularra sortzen eta 1924 urtarrilaren 7an istripu bat egon zen. Azkenik, 1996an martxan hasi zen.
Han bertan paisaia, zuhaitz, mendi eta itsaso ugari ikus daitezke eta, gainera, trena egurrezkoa da. Helmugara heltzen zarenean urrunetik Bayona, Las Landas, San Juan de Luz, Hendaya… Ponis ardiak, 15 zuhaitz motak eta abar ikusi ahal dituzue.
Herritik mendi puntaraino doa funikularra eta 35 minutu irauten du igotzeko bideak. aistekoak beste 35 minutu irauten ditu, guztiraz 1h eta 10 minutu. Trenean igotzeko, helduek 19,50 euro ordaindu behar dituzte joan-etorria, 4tik 12ra bitarteko umeek 12,50 euro eta txakurrek 5 euro. Gainera, hainbat ordu daude joateko 9:30, 10:00, 11:00, 12:00, 13:15, 15:15, 16:15 eta bueltatzeko 11:00, 12:00, 13:15, 14:15, 15:15, 17:15 eta 18:15.
Nik ez dut inoiz funikular batean bidaiatu, baina uzte dut niri asko gustatuko litzaidakeela eta oso ondo pasatuko nukeela, niri montatzea eta gauza berriak probatzea asko gustatzen zaidalako.
Larreinetako funikularra
Euskal Herrian 4 funikular daude: Artxandako funikularra, Igeldoko funikularra eta Oinitzen funikularra.
Larreineta funikularra 1926. urtean sortu zen irailaren 24an eta Escontrillak inauguratu zuen.
Funikularra Trapagatik joaten da eta La Escontrilla eta Larraineta auzoak lotzen ditu.
bidaian mendiak eta herrialdeak ikusten dira.Trena oso zaharra eta oso txikia da.
Gaur egun funikularra Larreinetatik Zugaztira abiatzen da.
Funikularra beti dago piztuta.
Nik beldurra sentituko nuke zeren eta ez naiz inoiz sartu funikular batean eta kable batekinbakarrik zoaz
lotuta eta horrek beldurra ematen dit zeren eta ez dago ezer lurrean.2020(e)ko azaroaren 24(a), asteartea
IRAGANERA BUELTA
Hainbat funikular daude Euskal Herrian. Igeldokoa, Artxandakoa, Larreinetakoa eta Lapurdikoa dira funikular ezagunenak.
Igeldoko funikularra 1912. urtean ireki zuen Maria Kristina erreginak eta gainera Euskal Herriko funikular zaharrena da.
Funikularra kasino-dorretxearekin lotzeko egin zuten, baina 1967an, kasinoa itxi zutenean, hotela eraiki zuten.
Menditik egiten du bidea jolas parkera heldu arte. Han disfrutatu, bista ederrak daudelako, Bidea ordu bat tardatzen zuen igotzen baina hainbat mekanismo aldatzen, gaur egun, 10 minututan egiten du.
Bista ederrak daude, handik hondartza ikus daitekelako baina hori ez da guztia ,Donostia ere ikus daiteke.
Funikularra hain zaharra denez, egurrez eginda dagoela eta han sartzean beste garai batean bidaiatzean zaudela badirudi.
Baina beste urte batzuen bezala Ondarretan hartzen da eta jolas-parkean amaitzen da bidai., Funikularra neguan ixten da, jolas-parkea ez delako neguan zabaltzen.
Bidaia egin eta gero normalena Igeldoko jolas-parkera joatea da.
Nire lehen inpresioamontatu nintzenean, beldurra izan zen baina lasaitzen joan nintzen eta oso dibertigarria iruditu zitzaidan bidaia.
2020(e)ko azaroaren 23(a), astelehena
1983 Uholdeak
1983ko uhoaldeak
Euskal Herritik uholde izugarria igaro zen 1983an, Uda triste batean.
Bilbo, Nerbio harana, Laudio eta Aiarako haranak izan ziren guztietan gainezka egin zutenak.
Bilbo gainezka hasi zen bitartean, festak ospatzen ziren eta antzerkia egon zen, musika askorekin eta denak dantzatzen zueden.
Bilbon 503 metrora iritsi zen uholde hura.
Uholdea zela eta, itxita egon ziren; trenak, autobusak, lana (aldi baterakoa).
Guztira 39 pertsona hil ziren eta 8 desagertu ziren.
Uholdea zela eta, gobernuak 200.000 milioi pezeta ordaindu behar izan zituen kalteak konpontzeko, jendeak kexatu egin zen suntsitutako etxeegatik eta behin-behinean itxi ziren lanpostuak.
Ez nuke nahi izango 1983an jaiotzea suntsitzeagatik eta diru gutxiagatik, imajinatu urte hartako haurtxoak edo jaioberriak zein momentu txarrak izango liratekeen guztiak, janaririk, lanik edo garraiorik gabe.
Atapuerca
ATAPUERCA
Atapuercako aztarnategia Burgosen,(Gaztela-Leon)), kokatuta dago. Giza aztarnarik zaharrenetako batzuk biltzen dituen aztarnategi arkeologiko eta paleontologikoen multzoa da. 1976an, Trinidad de Torres ikerlariak eta bere taldeak aurkikuntza garrantzitsua egin zuten Sima de los Huesos aztarnategian. Huasos Siman, ia hogei giza aztarna fosil aurkitu zituzten. Atapuercan azken milioika urteko hominidoen eboluzioa dugu Europan eta horregatik ospetsua da.
Atapuercako mendilerroaren gordailuetan aztarna fosilak eta bost hominido espezie desberdinen presentziaren frogak aurkitu dira, adibidez, Homo spapiens. (oraindik zehaztu gabe), (1.300.000 urte), Homo antecessor (850.000 urte), Homo preneanderthal (500.000 urte), Homo neanderthalensis (50.000 urte) eta Homo sapiens.
Atapuercako indusketen zuzendariak hauek dira: Juan Luis Arsuaga, José María Bermúdez de Castro eta Eudald Carbonell. Atapuerca bisitatu daiteke, 90 minutu iraunten du bisitak. Atapuerca UNESCOk 2000. urtean “gizateriaren ondaretzat”onartu zuen.
Nire iritziz, aztarnen ikerketak, interesa handia ematen dit, eta
oso garrantzitsua da horrelako gauzak jakitea, gure aspaldiko izakiak zirelako.
2020(e)ko azaroaren 22(a), igandea
1983 uholdeak
1983ko abuztuaren 26an Bilbon uholde bat gertatu zen.
Momentu hartan Bilbon Aste Nagusia ospatzen ari zen eta Euskal Herriko zatirik handiena uraz beteta zegoen pila bat euria egin ostean. Horregatik, 34 hil eta 5 desagertu egon ziren.
Ondorioz, garraiobide publiko eta denda guztiak itxi ziren.
Euskal Herriko gobernuak esan zuen jendea etxe barruan geratu behar zela. Bakarrik irten ahal ziren lan egiten zutenak, suhiltzaileek, ertzaina…
Uholde ostean irtetzen utzi ziotenean jendeari denak laguntzen hasi ziren dana hobeto jartzeko.
ATAPUERCA
Atapuerca Españan dago, Burgosen.
XIX. mende amaieran indusketa batean aurkitu zen kobazulo bat non orain dela milioika urte pertsonak bizi ziren. Bertan hezurrak topatu ziren. Horrengatik, Atapuerca oso ospetsua egin zen munduan eta batez ere zientzialarien artean.
2000. urtean UNESCOk esan zuen leku hori Patrimonio de la Humanidad bihurtuko dela eta horregatik publiko guztia sar daiteke bertan dagoena ikusteko.
Atapuercaren aurkikuntza oso inportantea da zeren eta eman digu orin dela milioi urte gizakiak zelan bizi ziren jakiteko informazioa.
ANTONÍN PANENKA
Antonín panenka futbolari-ohi bat da eta bohenmians taldekoa zen.
1948ko abenduaren 2an Preagaserren jaio zen eta bere taldean erdilaria zen.
Ospetsua da panenka sortzeagaitik. Partida batean penalti batean tiro berezia egin zuen eta horreri panenka izena jarri zion tiroari.Egin zuenetik gaur egunera arte famatua eta oso erabilia izan da.
Gure gizartean oso garrantzi asko izandu futbolaren mundua guztiz aldatzeagatik eta oso famatua bihurtu da.
2020(e)ko azaroaren 17(a), asteartea
1983ko Uholdeak
1983ko abuztuaren 26an uholde handiak eta larriak gertatu ziren Bilbon eta Euskadiko beste herri batzuetan, euriteen ondorioz.
Bilbo herri kaltuena izan zen uholedeen ondorioz baina ez bakarra. Bermeok, Laudiok, Getxok eta Eibarrrek, esaterako uholdeen kalteak jaso zituzten.
Garai horretan zehatz mehatz, Bilboko jaiak ospatzen ari ziren. Jende asko zegoen kaleetan eta inork ez zuen espero gertatutakoa.
Euriak itsagorarekin bat egin zuen era itsadarrak gainezka egin zuen uholde handia sortuz.
Uraren maila zenbait metro handitu zen. Alde zaharrean uholdeak 3 metroko altuera izan zuen. Boluetako eta Erriberako zubiak desagertu egin ziren. La Peña eta Peñascal auzoko eraikinak suntsituta zeuden eta ehunka denda, errepideak, trenbideak … urpean gertatu ziren.
Uholdeek 39 hildako eta 8 desagertze eragin zituzten, galera ekonomikoak 200.000 milioi pezetan (1.200 milioi euro inguru, horietatik ia herena Bilbon).
Uholdeen ondoren, jendeak oso solidaria izan zen eta lagundu zien behartsuei garbiketa eta erreskate lanetan.
Gobernuak eta beste autonomia erkidego batzuk herriei elikagaiak, materialak eta dirua bidali zieten berreskuratzen laguntzeko.
Amak kontatu dit 7 urte zituela eta Bakion zegoela aitona-amonekin eta bere nebarekin. Urak errepideak estaltzen zituen. Amak gogoratu du aitona garajera joan zela autoa ateratzera eta asko kezkatu zirela, bainaetxera onik itzuli zela. Itsasoaren zarata eta herri osoan argirik ez
zegoela ere gogoratzen du. Egunsentian gauza asko suntsituta zeuden. Une beldurgarriak izan zirela esan dit.
Uste dut gertatutakoa beldurgarria izan zela jende askorentzat baina egoera horri esker ikusi ahal izan zen zein onak diren pertsonak beste batzuei laguntzen.
2020(e)ko azaroaren 15(a), igandea
ANTONÍN PANENKA
Antonín panenka erretiratuta dagoen futbolari ospetsua da. Antonín 1948ko abenduaren 2an jaio zen Pragan, gaur egun 71 urte ditu. 1973tik 1982ra Txekoslovakiako taldean jolastu zuen. Antoninek erdilari gisa jokatu zuen.
Ospetsua da penalti zoragarria egin duelako. 1976ko futboleko Eurokopako finalean penalti bikaina sartu zuelako. Antonin penaltia botatzera zihoanean, atezaina alde batera botatzen ari zela ikusi zuenez, aprobetxatu zuen oinetakoaren behatzarekin jo eta erdiraino jaurtitzeko. Antoninek penalti hori egin ondoren, orain futbolari asko daude egiten eta ikasten.
Uste dut futbola hobea zela lehen, orain denak Messi eta holakoekin daude eta antzinako futbolari onak ahaztu direlako. Nire ustez futbola garrantzi pizka bat dauka, zeren eta futbolari oso onak eta garrantsitzuak egon ziren.
ATAPUERCA
Atapuerca Burgosen kokatzen den talde menditsua da eta Kantauri mendikateko mendilerroen eta Iberiar sistemaren artean hedatzen da. Atapuerca 1976an aurkitu zuten, indusketa bati esker. Indusketan zehar hominido espezieen aurkikuntza ugari egin dituzte, eta beste hainbat aurkikuntza ugari. Fosil ugari aurkitu dituzte, horien artean garrantzitsuenak: Homo sp, Homo antecessor, preneanderthal, Homo neanderthalensis eta Homo sapiens. Trinidad de Torres ikerlariari eta bere taldeari esker aurkitu zuten.
2000. urtean UNESCOk Atapuerca "Balio Unibertsal Bikaineko" leku gisa berretsi zuen.
Interesgarria iruditzen zait Atapuerca, oso leku garrantzitsua iruditzen zait, zeren eta fosil ugari aurkitu dituzte. Ere, zeren eta fosil horiengaitik, horain ahal dugu ikusi nolakoa zinen antzinan.
2020(e)ko azaroaren 9(a), astelehena
AUSCHWITZ
AUSCHWITZ
Auschwitz da Alemaniako konzentrazio kanpoa zen Mundu Gerran.
Alemanian dago, Oświecim Naziek1940ko maiatzaren 20an eraikin zuten juduak hiltzeko.
Auschwitz barruan edozein tortura zeuden juduentzat.
Hitlerrek errua bota zien juduei gertatzen ari ziren gauza txar guztiengatik: ekonomia txarragatik, kontaminazioagatik…
Nik ez dakit zer zeukan Hitler juduen kontra hori egiteko, baina juduak pertsonak dira eta horrelako gauzak egitea juduei txarto dago danok gara berdinak ez du inporta religioa.
2020(e)ko azaroaren 7(a), larunbata
2020(e)ko urriaren 28(a), asteazkena
TXERTOAK
Txertoak, gaixotasunak ez eukiteko erabiltzen dira eta normalean besoetan ipintzen dira.
Txertoa gaixotasun jakin baten aurrean organismoaren immunitatea
sortzea duen edozein prestakin da, eta, ondoren, etorkizuneko
infekzioen aurka babesteko funtzionatuko dute, bestela gorputza
sortu ahal dutelako.
Txerto gehienak gizakien bizitza salbatu dutenak dira: Viruela, Peste bovina, Poliomielitis, Rabia, Sarampión, Tétanos, Difteria, Tos ferina, Sukarra horia eta Hepatitis B.
Gaur egun, zientzalariak Covid-19 eta Malaria txertoa bilatzen ari dira.
Gure kasuan,hainbat txerto eman digute: Prevenar, Rotaviruz,
Hepatitis B, Difteria, Tétanos, Tosferina, Polio, Meningococo 1,
Sarampión, Rubiola, Paratiditis, Varicela, HIB eta Meningococoarena
emango digute.
Ni bat nator txertoak ipintzea hobeagoa dela eritziarekin, ekintzen
diotelako birusei eta holan ez dugu gaixotasuna pairatu behar.
Baina beste batzuek ez dute berdina pentsatzen ,ez zaielako gustatzen
pintxatzea edo beldurra dutelako.
Mikel laboa
Mikel laboa
Mikel laboa 1943 ekainaren 15ean Donostian jaio zen etaduala gutxi, hau da, 2008an hil zen. Mikel euskal abeslari famatua izan zen zeren eta kanta asko egin zituen eta oso politak ziren.
1960 Ez dok hamairu taldea zabaldu zuen eta hauek dira taldekideak:Benito lertxundi,Lourdes Iriondo,Josanton Artze,Jose Angel Irigarai,Julen Lekuona,Xabier
Lete eta Jose Antonio Villar.
Eta hauek dira bere disko guztiak:Lau herri kanta,Ursula kanta,Bertlot brecht,Haika mutil,Euskal kanta berria,bat hiru,lau bost,sei,lekeitioak,hamabi,
hamalau,Mikel laboa zuzenean,zuzenean II,xoriek eta lekeitioak.
2020(e)ko urriaren 27(a), asteartea
EGUZKIAK URTZEN DU GOIAN GAILURRETAKO ELURRA
Abesti hau Mikel Laboarena da. XX mendeko euskal abeslari esperimentatzaile, ezagun eta eraginkorrenetarikoa izan da.
Donostian 1934 ekainaren 15a jaio zen eta 2008 abenduaren batean hil zen. Medikua izan arren musikarekin konbinatu zuen beti.
Esaten da euskal musika aita izan dela eta banda batzuek inspiratu ditu bere kantuetan, adibidez, Negu Gorriak… Abesti nagusiak ditu, esate baterako: Izarren hautsa, Txoria txori, Gure hitzak, Baga biga higa, Negu hurbilak…
Nire ustez, Izarren hautsa da nire abesti gustukoena erritmoa, letra eta transmititzen duena gustatzen zaidalako ,adibidez, lasaitasuna.
